İran Azerilerinin Kimliği Üzerine Yalanlar: Ayrılık Hayali mi, İranlıların Birliğini Anlayamama mı?
Pars Today – İran’daki Türkler ve Azeriler, İran toplumunun tarihi ve asli bir parçasıdır. Batı’daki etnik milliyetçilik anlayışı İran’da temelde mevcut değildir.
17 Mayıs 2025 tarihinde “E-International Relations” sitesinde yayımlanan “İran’ın Etnik Siyasetinde Traktör’ün Sessiz Devrimi” başlıklı bir makalenin yazarı, Tebriz’in Traktör futbol takımının İran Körfez Ligi’ndeki şampiyonluğu hakkında temelsiz iddialarda bulunarak bu olayın siyasi ve kültürel sonuçlarını değerlendirmeye çalışmıştır. Ancak bu yazı, ciddi düzeyde yanlış bilgiler (dezenformasyon) içermekte olup, Pars Today’in bu incelemesi, ilgili iddialara bir yanıt niteliğindedir.
Hayali İddia
Yazarın temel iddiası, bu sportif olayın, Azerbaycan Türklerinin İran devletinin kimlik birleştirme politikalarına karşı kültürel direnişinin bir sembolüne dönüştüğü yönündedir. Şöyle yazıyor: “Traktör’ün kırmızı forması bir takım renginden fazlasıdır; bu, kimliğinin yok sayıldığını hisseden milyonlarca insan için bir bayraktır.” Ayrıca, Traktör Stadyumu’nun, İran Türklerinin “kendi dillerinde slogan attığı, kültürel sembollerini sergilediği ve kimliklerini açıkça ifade ettiği” nadir yerlerden biri olduğunu ileri sürüyor.
Yazarın Söylemediği Gerçekler
Traktör takımının şampiyonluk kutlamasında Azerbaycan Türklerinin kimliğini ifade ettikleri ve direniş gösterdikleri yönündeki temelsiz iddia, taraftarların defalarca milli kahramanlar olan şehitler Bakiri, El-Haşem, Şehit Rahmeti ve Sattar Han gibi isimlerin posterlerini stadyumda dalgalandırmaları gerçeğiyle çelişmektedir. Taraftarlar takımlarını sahte heyecanlara kapılmadan desteklemektedir. Hatta, şampiyonluk kutlamaları sırasında bir kişinin reklam panosuna çıkarak olay çıkarması, bizzat Traktör taraftarları tarafından tepkiyle karşılanmış ve şahıs kolluk kuvvetlerine teslim edilmiştir. Bu da Tebriz halkının, takım sevgisiyle birlikte vatanseverliğini ve provokasyonlara karşı duyarlılığını ortaya koymuştur.
Farsça ve Azerice, İran Dilleri
İran’ın Azerice konuşulan bölgelerinde halk hiçbir zaman Türkçeyi konuşma konusunda baskı altında olmamıştır. Farsçanın devlet okullarında öğretilmesi yalnızca ülkenin resmî dili olması nedeniyledir. Doğu ve Batı Azerbaycan, Erdebil, Zencan ve diğer Türk bölgelerine kısa bir yolculuk bile, halkın kendi dillerini kullanmakta özgür olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, yazarın “Traktör Stadyumu Türklerin kendi dillerinde slogan atabildiği nadir yerlerden biridir” iddiası tamamen gerçek dışıdır ve siyasi bir niyet taşımaktadır.
İran’ın Lideri ve Cumhurbaşkanı Türk’tür!
Bir diğer dikkat çekici nokta da şudur: Yazar, Azeri kimliğinin bastırıldığını iddia ederken, İran’ın en üst düzey yetkililerinden bazılarının Türk olduğunu görmezden gelmektedir. İran İslam İnkılabı Lideri Ayetullah Hamenei ve Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan Azerice konuşan ve aslen Doğu Azerbaycanlı olan isimlerdir. Ayrıca birçok milletvekili, bakan ve yargıç da İran Türkleri arasındandır.
Azeriler, 8 Yıllık Savaşın En Önemli Savunucuları
Azerbaycan Türklerinin ülkeyi savunmadaki rolü de çok büyüktür. İran ile Irak arasındaki 8 yıllık savaşta ülkenin dört bir yanından halk cepheye koşarken, Azeri bölgeleri ön saflarda yer almıştır. Şehit Mehdi Bakiri’nin komutasındaki Aşura Tümeni, savaşta olağanüstü kahramanlıklar göstermiş ve İran’ın zaferinde kilit bir rol oynamıştır.
Tarihsel Kökler
İran İslam Devrimi'nin tarihi incelendiğinde de Azeri halkının devrime yön veren bir rol oynadığı görülür. 29 Bahman 1356 (18 Şubat 1978) tarihinde Tebriz’de yaşanan ayaklanma, Kum’da 19 Dey (9 Ocak) şehitlerine yönelik katliama karşı bir tepkiydi ve devrim tarihinde bir dönüm noktası oluşturmuştur. Bu olay, “kırkıncı gün anmaları” geleneğini ülke genelinde yaygınlaştırarak halk hareketini şehirden şehire taşımış ve sonunda İslam Devrimi’nin zafere ulaşmasına katkı sağlamıştır.
Yakın İran tarihinde Azerbaycan, iki temel dönüm noktasında kilit rol oynamıştır: Meşrutiyet döneminde Muhammed Ali Şah’a karşı Tebriz halkının isyanı ve 29 Bahman 1356’da Şah rejimine karşı ayaklanma. Her iki olay da İran’ın çağdaş tarihinde derin etkiler bırakmıştır.
